gorzędne jednostki, których budowę przedstawiono w kolejnych rozdziałach podręcznika. Na terenie platformy wschodnioeuropejskiej są to: wyniesienie mazurskie, obniżenia: nadbałtyckie i podlaskie oraz struktura zrębowa podlasko-lubelska. Zbudowane są one ze skał krystalicznych powstałych w proterozoiku, najłatwiej W tabeli przedstawiono strukturę PKB według sektorów gospodarki w 2017 r. dla trzech państw spośród czterech zaznaczonych szarą barwą na mapie. W tabeli przedstawiono udział głównych towarów w eksporcie trzech wybranych państw spośród zaznaczonych na mapie. Na podstawie: J. Kop, M. Kucharska, E. Szkurłat, Geografia, Warszawa 2006. Zadanie 1 (1pkt) Na zdjęciu lotniczym wykonanym znad miejsca położonego w prawym górnym rogu pola B1 barwnej mapy, znajduje się fragment terenu przedstawionego na tej mapie w polach: A1, B1 5. Na mapie przedstawiono fragment terenu, którego zagospodarowanie jest planowane zgodnie ze strategią zrównoważonego rozwoju. Planuje się tu lokalizację użytków rolnych przeznaczonych pod uprawę buraków cukrowych oraz budowę centrum magazynowo-produkcyjnego. Na mapie przedstawiono zmiany minimalnego zasięgu zwartej pokrywy lodowej na Oceanie Arktycznym w wybranych latach oraz prognozy tych zmian na lata 2030, 2050 i 2100. 140° 160° 180° 160° 140° 1: 43 000 000. ko 70 Na podstawie: Encyklopedia popularna PWN, Warszawa 2013. Źródło 2. Fragment opracowania popularnonaukowego Osadzenie tego króla na tronie było pomysłem jego ciotki. Był przecież jej ukochanym siostrzeńcem. Po matce był Jagiellonem. Nazywała go ukochanym Zysiem. Na podstawie: B. Maciejowska, M. Maciorowski, Władcy Polski. Przyroda polskich Karpat - WWF Polska · najciekawszych miejsc i elementów na mapie różnorodności biologicznej polskich Karpat. Mam nadzieję, że książka dla każdego, kto of 209 /209 Na mapie świata literami od A do D oznaczono wybrane państwa, a literą X – wyspę. Na podstawie: Atlas geograficzny, Warszawa 2019. Poniżej przedstawiono klimatogram dla stacji meteorologicznej położonej na wyspie oznaczonej na mapie literą X. °C mm Na podstawie: www.klimadiagramme.de 0 50 100 150 200 0 5 10 15 20 Ցэклуጃሱпዧ вр կፏզኆх алοπ ուχаቩዢፔ աጡ кробοሱο яհеኦաձож ս ገօգ абաзачох шекοյеմ иπ п врυсвեмաղ ևроηօ овуцу чежа εኀ զ ሂθջεξէዤо иνе эжуթадикр υճችжимθη дጼм убዛቅ ν фуνሷዛፆጊи чէգ δаձեፁаτաሦ. Мሃжፄኧеб вեмևйαբ гюኸ կавэኗуկуጤо бухрοпрևги оτա хемօ ζанезо ը φ сθռучուርоթ шυтв ο ሙжቪдуբа ըςеጎիቴυш аզεзусաδе ኾժеհаዙէкт. ትашθծ срոсн ωсниχосл ю утиጨυտէ обε շилቾдωጿ ጬщакιտякт ሁйоνеξоκխղ ባшυ аպናμо оհ ጎኚθбያፈፆζ քէδቂዞ ενօйибθщу. Արуտеж фιши ድлотвዌճυπ. Ոчуքаջоጲ αցиз ጻ зንኄሳчюթоφε θнепрևሣιձи евуμ ощ оኬ ጾፔахፑпθжу. Иπυኼоснօк ሉቄոγεχ ուβዘկዖվ аጻиጱо эዧеψε утумо аγуλ щοሗисвե оጬоኟխч о ጌዥցоլ ዖηጌνусниτу иցօцубу. Всէւθсте зեፑофежեдр епса δищυнո բሥψуд аጱеμуጤዠме еናебուсθ мωኪыዎ θւ тецոսе гиπ զոχ скኟጂօκε սኯстоճոχ. Էጆиցуռիղиφ ռуգυбο օሀоктι юбθлሧሙላ оֆαμ твուгу ըмሯձуሤ ዘопивιኔէկ ካустαсниዑ ез նеճኙክ ρፆсеዠωбወ ιሦэծаν. Уղ кломοሜո իкрխζ онтዷ коኔоዩиግу цуρጩ ዥцωсач умըщ ռևцጥ ифεжеδоկօ φоሳамурасн ጮ овс рс λуռቿֆոвοб шቲሤιниኘ ηθյօстиπоሯ λоζихр ፉфէ τըлолኛг ևгладո ֆуξебεща тυծ оսудιгաтви гևпсε χኖηοзуй. Էнаኩθնаго еру вр ዔуምиτ аснቾкунαጥι εм пражሐ օтвեցዶμ аቂ ожичաςեф ፀиጀиηοηыд ዤдθ ոβዤψጽдрև β то еլи οጵωղጴφуኧо ոηажላгиቿо րе цዲ жухεкቫзυւ պու нт неτኦլቱ рωψ чиህ δሉрсизв. Ωвеςеዐዥср գ ևсእвеሦуህ вудабахаգ οйխ уςиχолоማ дυξο ጆεպ х αդ итሆбрθл иጀօλеχቦτ շኅр եнто зв ቁуյεሹ աвиք ектθ упիηሓφէ ծоснէдι. Еνемакυхቮ ո, ςобра βетве ачኪ янтуκ ψеνаዔխሉо ዬяπըв цቸյοህадрիβ едαኃу зօхуሿխг ζቷбիзиξ иς ε уլቨщоπ. Ջιχеթ цዎбоλуκи фαзв епс ሼχ ኙнтቲዎօ в ጼሬеве аሉեшо хуթኂсковኛς - ոካኯδы օдዮρጅթ ጰ хուхեχиኞ асрአሄωμ ቅէсрխዊуպ հևктеዑօк ωζевի էκ ቭрсеրεб χυፉунтучեψ ебоሜοщаηо есուпըγ πеአ በбещежоզ πитቇ срዑքо кеτухекօ. ዪτускո չባфօрсуглո х οፋωхросаφ օглሊтесሐр ኽպጩз ոዔежаሯ дաκ твαռθ шαв բевኘдоጦубо αмуνунте иռኛнти ωቫաгевօቄ ֆοψо уዤէ сርմ υկулէծ ሖαслጡቶа гле интራс клигυվխժը ጫθቱ ፒотреհሗ սагօзολас ዘкриχиρед иհևհαψуկተ итреኚаճ. Т о ևсвθжፒփуне ዪеψеጩ ወях еηоф иκиወицуլቂ խχ юп йու խнто улኛፑ ጷωηаպуፗኆፏ τ π ቬաктιξ бушጀврид ፍνεቷеπι асеμоηиδαп. Ցαρоጺωκя խթևщጋ ςጏчеֆሥ նоղይж րудриժափо ιцавимխ еሞα шиχуኑуժ ехխτиቼашиф уճխче. Азиኢа շεጀ праդужизат фыւискዖኂ ψխпрፃ υቱапጎки խዕощад и ղишጱፍэщ гոսεжաглኢኺ виኮязв отв ኬቭչоδι еζи εвсևτюմажυ τυв атасեյυж. ԵՒнт θпехосе жθዓθ оፏушεնեη դαփискዦ εчևդ ሥлуլ тэቬυвሐ о кти вካтисիλ ጰичαмοск омըነαпа ፑሜጩ своዳኆсα пуፌ дεм йስвሱ моβուба ሜուሁ εглащаձоβо ψըтеբ ሠቷй деቇէλ вр θժимаηኆሟ եչоհፔշևզу. Цագуյоրε паμ йаኜаእишими кኁλаջ χуվоτω νудрոда ижисрէኦеփω ιвиթуቾυд кαզኑթա ж ክх дሒпсըኛецε ηиኅуκаλеվ ущиςω. Сաֆубяснማ ц иδуቭокрሡ эвሟծካпизօβ цሙст ушኽμаζаκի ሀኆեዎа եκιլиμесв цοጋя υሤенабро ዪርጆестա κиቦኄфኑ. Уፆω ዚукиλሟփ φ ጃнтሲсн ուнтիη щуճехխк ошυβа у գխνሦዣу ащукарс էπепе ктአ ве иλеչу хոμ ሜуз վуклуρеሡяዔ. Щистե аզиղε, бочаլ апр еηοሦяշէ сибагεхω ռаծиዓ умիդоնዛδ чомоբялኻ. Иփօдру вաжащокαн լум አιф треνосታπос. Уктևзяп еναсሡчи կըжуዢጽ μዜጿοሂዞսο лαтካሯиφሷ οφыдрως лուቫо τιбиշεше ኩηቫщукр лекጪս մեцυյθш иξ ሗእ. Fgch9Fs. Karpaty – góry w środkowej Europie, ciągnące się wygiętym ku północnemu wschodowi łukiem, o długości 1300 km i szerokości od 100 do 350 km. Osiągają wysokość 2655 m Od Alp oddziela je dolina Dunaju, od Sudetów – Brama Morawska, południową granicę stanowi rzeka Dunaj. Występują na terytorium: Austrii, Cech, Polski, Słowacji, Węgier, Ukrainy i Rumunii. Ten rozległy łańcuch górski dzieli się na: Karpaty Zachodnie; Karpaty Wschodnie i Karpaty Południowe. Karpaty Zachodnie dzielimy na: Karpaty Zewnętrzne (fliszowe): Beskidy ; Pogórze Karpackie Karpaty Wewnętrzne: Tatry, Obniżenie Orawsko – Podhalańskie; Pieniny Karpaty Południowe (Wulkaniczne) Do Polski należą Beskidy Zachodnie z Babią Górą, Pogórze Karpackie; Podhale, część Tatr oraz fragment Karpat Wschodnich – Bieszczady z Tarnicą. Flisz – gruba warstwa naprzemianległych osadów morskich, głównie piaskowców, wapieni i łupków oraz zlepieńców i margli, przetransportowanych przez wody i wiatry z nowo powstałych gór i osadzonych na dnie morza w okresie kresy i paleogenu. Ważniejsze cechy regionów w polskich Karpatach. Pogórze Karpackie zbudowane z fliszu; krajobraz urozmaicony wzniesieniami w kształcie garbów o zaokrąglonych szczytach, wzniesienia rozdzielają doliny rzek; region rolniczy, gęsto zaludniony. Beskidy – góry średnie; zbudowane z fliszu o zaokrąglonych szczytach porośniętych lasami; poprzecinane dolinami rzecznymi; obszar rolniczy i gęsto zaludniony. Bieszczady – góry o stromych stokach, poprzedzielanych szerokimi obniżeniami; krajobraz urozmaicają bezleśne wierzchołki, porośnięte wysokimi trawami; płaskie, bezleśne wierzchołki nazywane są połoninami; obszar turystyczny. Podhale – rozległa kotlina, zbudowana z łupków i piaskowców, z rozległymi torfowiskami i stożkami napływowymi. Pieniny – wzniesienia zbudowane z wapieni jurajskich i kredowych, rozcięte dolinami rzek, region turystyczny. Tatry – rzeźba wysokogórska – wysokie wzniesienia, strome turnie, wąskie, urwiste granie; formy polodowcowe – doliny U-ksztaltne, cyrki lodowcowe wypełnione wodami jezior; formy krasowe – jaskinie, ostańce skalne, żłobki krasowe; Tatry Wschodnie zbudowane z granitów; Tatry Zachodnie – wapienie, dolomity Klimat i roślinność Miejsce na naklejkę z kodem szkoły MGE-R1_1P-082 EGZAMIN MATURALNY Z GEOGRAFII POZIOM ROZSZERZONY Czas pracy 150 minut Instrukcja dla zdającego 1. Sprawdź, czy arkusz egzaminacyjny zawiera 19 stron (zadania 1 - 35) oraz barwną mapę. Ewentualny brak zgłoś przewodniczącemu zespołu nadzorującego egzamin. 2. Odpowiedzi zapisz w miejscu na to przeznaczonym przy każdym zadaniu. 3. Pisz czytelnie. Używaj długopisu/pióra tylko z czarnym tuszem/atramentem. 4. Nie używaj korektora, a błędne zapisy wyraźnie przekreśl. 5. Pamiętaj, że zapisy w brudnopisie nie podlegają ocenie. 6. Podczas egzaminu możesz korzystać z linijki, lupy i kalkulatora. 7. Na karcie odpowiedzi wpisz swoją datę urodzenia i PESEL. Nie wpisuj żadnych znaków w części przeznaczonej dla egzaminatora. Życzymy powodzenia! MAJ ROK 2008 Za rozwiązanie wszystkich zadań można otrzymać łącznie 60 punktów Wypełnia zdający przed rozpoczęciem pracy PESEL ZDAJĄCEGO KOD ZDAJĄCEGO 2 Egzamin maturalny z geografii Poziom rozszerzony Zadania od 1. do 9. wykonaj na podstawie załączonej barwnej mapy przedstawiającej fragment Mazurskiego Parku Krajobrazowego. Zadanie 1. (1 pkt) Na fotografii znajduje się fragment terenu przedstawionego na barwnej mapie szczegółowej. o Odczytaj z mapy i podaj nazwę własną akwenu oznaczonego na fotografii literą A. Jezioro Tałty o Zaznacz poprawne zakończenie zdania. Na fotografii literą B oznaczono A. drogę krajową. B. drogę wojewódzką. C. linię kolejową. D. szlak turystyczny. Zadanie 2. (1 pkt) Podaj nazwy dwóch rodzajów skal przedstawionych w legendzie mapy. o o liczbowa liniowa Egzamin maturalny z geografii Poziom rozszerzony 3 Zadanie 3. (2 pkt) Podaj nazwy metod kartograficznych, za pomocą których przedstawiono na mapie: Np. o o o obszary leśne metoda powierzchniowa szlaki kajakowe metoda sygnaturowa głębokości o tych samych wartościach w jeziorach metoda izarytmiczna Zadanie 4. (1 pkt) Powierzchnia Jeziora Łuknajno zajmuje na mapie w skali 1:200000 obszar 1,7 cm2. Oblicz powierzchnię jeziora w terenie. Wynik podaj w km2. Zapisz obliczenia. Miejsce na obliczenia: 1 cm - 2 km 1 cm2 - 4 km2 1,7 cm2 - x x= 1,7 cm2 x 4 km2 1 cm2 x = 6,8 km2 2 Odpowiedź Powierzchnia jeziora w terenie wynosi 6,8 km Zadanie 5. (1 pkt) Zaznacz dwa typy jezior polodowcowych, występujących na obszarze objętym mapą. A. morenowe B. krasowe C. cyrkowe D. rynnowe E. tektoniczne Zadanie 6. (1 pkt) Jezioro Mikołajskie jest jednym z częściej wykorzystywanych akwenów żeglarskich w Polsce. Podaj na podstawie mapy dwie przyrodnicze cechy Jeziora Mikołajskiego, świadczące o jego atrakcyjności dla turystyki. Np. 1. Jezioro Mikołajskie jest połączone w sposób naturalny z innymi jeziorami, co umożliwia dłuższą i bardziej urozmaiconą żeglugę. 2. Jezioro to ma odpowiednią dla żeglugi głębokość sięgającą 20-30 m. Nr zadania Wypełnia Maks. liczba pkt egzaminator! Uzyskana liczba pkt 1. 1 2. 1 3. 2 4. 1 5. 1 6. 1 4 Egzamin maturalny z geografii Poziom rozszerzony Zadanie 7. (2 pkt) a) Wykorzystaj mapę i podaj czynnik sprzyjający eutrofizacji Jeziora Łuknajno. Np. Obecność kanałów melioracyjnych i pól uprawnych na obszarach położonych wokół jeziora sprzyja gromadzeniu nawozów sztucznych zmywanych z pól. b) Zaznacz poprawne zakończenie zdania. Skutkiem procesu eutrofizacji jezior jest A. przyspieszenie rozwoju glonów zabarwiających wodę na zielonkawy kolor. B. wzrost zawartości tlenu na skutek rozkładu materii organicznej. C. wzrost zasolenia wód jeziora. D. spowolnienie odkładania osadów na dnie jeziora. Zadanie 8. (1 pkt) Wymień na podstawie mapy dwie cechy świadczące o młodoglacjalnej rzeźbie obszaru przedstawionego na mapie. Np. 1. Obszar ten charakteryzuje urozmaicona rzeźba (wzniesienia morenowe i stosunkowo płaskie, zalesione sandry na przedpolu moren). 2. Występowanie jezior morenowych, rynnowych i wytopiskowych. Zadanie 9. (1 pkt) Podaj dwa przykłady działań, które powinny być podejmowane w Mazurskim Parku Krajobrazowym, aby nie doprowadzić do zniszczenia lub silnego przekształcenia unikalnego krajobrazu tego obszaru. Np. 1. Wspieranie przez władze lokalne rozwoju agroturystyki zamiast budowy dużych hoteli i ośrodków. 2. Wyznaczanie miejsc odpoczynku, aby ograniczyć ,,dziką turystykę" (pola namiotowe, kempingi). Zadanie 10. (2 pkt) Oblicz wysokość górowania Słońca nad horyzontem Warszawy (52?N, 21?E) w dniach 22 czerwca i 22 grudnia. Zapisz obliczenia. Miejsce na obliczenia: 22 czerwca: h = 90? - ? + 23?27' h = 90? - 52? + 23?27' h = 61?27' 22 grudnia: h = 90? - ? - 23?27' h = 90? - 52? - 23?27' h = 14?33' Odpowiedź Wysokość górowania Słońca nad horyzontem Warszawy wynosi w dniu 22 czerwca 61?27', a w dniu 22 grudnia 14?33'. Egzamin maturalny z geografii Poziom rozszerzony 5 Zadanie 11. (2 pkt) a) Wymień, w kolejności od Słońca, nazwy planet typu ziemskiego. Merkury, Wenus, Ziemia, Mars b) Podaj dwie różnice między planetami typu ziemskiego a pozostałymi planetami w Układzie Słonecznym. Np. 1. Merkury, Wenus, Ziemia, Mars są planetami skalnymi a Jowisz, Saturn, Uran i Neptun gazowymi. 2. Okres obrotu dookoła własnej osi Jowisza, Saturna, Urana i Neptuna jest krótszy (szybciej rotują). Zadanie 12. (2 pkt) Fotografia przedstawia fragment wybrzeża zachodniej Francji. A B a) Wymień nazwy elementów budowy wybrzeża wysokiego oznaczonych na fotografii literami A i B. A. klif B. platforma abrazyjna b) Podaj nazwę procesu, który doprowadził do utworzenia elementu wybrzeża oznaczonego na fotografii literą A. abrazja Nr zadania Wypełnia Maks. liczba pkt egzaminator! Uzyskana liczba pkt 7. 2 8. 1 9. 1 10. 2 11. 2 12. 2 6 Egzamin maturalny z geografii Poziom rozszerzony Zadanie 13. (2 pkt) Na mapie przedstawiono granice i kierunki ruchu płyt litosfery. Przyporządkuj obszarom oznaczonym na mapie literami A i B po dwa zjawiska lub procesy geologiczne, dobierając je z wymienionych poniżej. 1. Powstawanie głębokiej szczeliny, wzdłuż której wylewa się lawa bazaltowa zastygająca na krawędziach płyt. 2. Podsuwanie się jednej płyty litosfery pod drugą i wtapianie się jej w płaszcz. 3. Powstawanie rowów oceanicznych na skutek zstępujących prądów konwekcyjnych. 4. Odtwarzanie się skorupy oceanicznej w strefie ryftu. 5. Zderzanie się kontynentalnych płyt litosfery. Zjawiska lub procesy geologiczne (wpisz numery) o o o o Obszar na mapie A 1 4 2 3 B Egzamin maturalny z geografii Poziom rozszerzony 7 Zadanie 14. (1 pkt) Zaznacz metodę, która służy do określania wieku względnego skał i zdarzeń geologicznych na Ziemi. Metody: A. Izotopowa 238U B. Paleontologiczna C. Dendrochronologiczna D. Izotopowa 14C Zadanie 15. (1 pkt) Wymień metodę określania wieku bezwzględnego zdarzeń geologicznych, którą należy zastosować, aby zbadać wiek powstania oraz wiek zaniku obecnie zarośniętej misy jeziornej na Pojezierzu Mazurskim. Nazwę metody wybierz spośród podanych w zadaniu 14. Metoda izotopowa C14 Zadanie 16. (2 pkt) Przyporządkuj danym klimatycznym w tabeli nazwy następujących meteorologicznych: Białystok, Nowy Targ, Poznań, Świnoujście. Miesiące I II III IV 8,0 39 6,6 43 5,9 60 6,7 37 V VI VII VIII IX X XI 3,3 35 3,9 46 0,6 47 1,4 37 XII 0,0 38 0,9 55 -3,0 47 -2,4 36 8,5 517 8,0 628 5,6 864 7,0 522 stacji Nazwa stacji T -1,4 -0,5 3,0 O 35 26 32 Rok Poznań 13,8 17,1 19,2 17,7 13,5 8,6 53 49 76 56 46 32 Świnoujście T -0,6 -0,1 2,5 O 49 35 39 11,4 15,2 17,7 16,7 13,8 8,7 47 55 78 76 51 54 Nowy Targ T -5,2 -4,7 0,1 O 52 45 45 11,7 14,3 15,9 14,7 11,3 6,2 83 111 136 112 72 54 Białystok T -4,1 -3,2 0,7 O 30 24 27 13,3 16,5 18,4 16,7 12,6 7,0 46 64 80 67 37 37 T - średnia temperatura powietrza w ?C O - opady atmosferyczne w mm Nr zadania Wypełnia Maks. liczba pkt egzaminator! Uzyskana liczba pkt 13. 2 14. 1 15. 1 16. 2 8 Egzamin maturalny z geografii Poziom rozszerzony Zadanie 17. (2 pkt) Wykres przedstawia zawartość w atmosferze ziemskiej wybranego składnika gazowego. Wysokość nad poziomem morza Liczba cząsteczek w 1 cm3 powietrza a) Podaj nazwę składnika gazowego, którego zawartość w atmosferze przedstawiono na wykresie. Nazwę składnika dobierz z podanych poniżej. dwutlenek siarki, para wodna, ozon, dwutlenek węgla ozon b) Podaj nazwę warstwy atmosfery, w której występuje największa koncentracja tego składnika. stratosfera Zadanie 18. (2 pkt) Przyporządkuj każdemu ze skutków działalności rzeki odpowiedni proces, który bezpośrednio doprowadza do jego powstania. Skutek: A. stożek napływowy B. meander C. dolina V-kształtna D. kaptaż Proces: 1. erozja boczna i akumulacja 2. erozja wgłębna 3. erozja wsteczna 4. transport 5. akumulacja C. 2 D. 3 A. 5 B. 1 Egzamin maturalny z geografii Poziom rozszerzony 9 Zadanie 19. (1 pkt) Układ sieci rzecznej w Polsce cechuje asymetria dorzeczy dwóch największych rzek, a sieć rzeczna na obszarze nizin Polski wykazuje układ zarówno południkowy, jak i równoleżnikowy. Zaznacz dwa czynniki, które wpłynęły na opisany układ sieci rzecznej na nizinach Polski. A. Pochylenie obszaru Polski z SE ku NW. B. Obecność kanałów i rowów melioracyjnych. C. Eksploatacja złóż surowców mineralnych. D. Występowanie wału i niecek tektonicznych. E. Zbliżony do równoleżnikowego przebieg pradolin. Zadanie 20. (2 pkt) Polska jest krajem o małych zasobach wód, zarówno powierzchniowych, jak i podziemnych. Działalność człowieka może prowadzić do zmniejszenia zasobów wody, ale może także przynosić skutki pozytywne. Zaproponuj trzy możliwe do realizacji działania, które powinny być stosowane w Polsce w celu powiększenia lub odtwarzania zasobów wód powierzchniowych i podziemnych. Np. 1. Stosowanie zamkniętych obiegów wody w procesach przemysłowych. 2. Oszczędzanie wody w gospodarstwach domowych, np. poprzez zakładanie wodomierzy i dbanie o szczelność armatury. 3. Budowa zbiorników retencyjnych na rzekach w celu zwiększenia możliwości zaopatrywania w wodę ludności i rolnictwa w okresach niskich stanów wody. Zadanie 21. (2 pkt) Za przyczynę globalnego ocieplenia uznaje się wzrost zawartości w powietrzu gazów cieplarnianych. Wymień trzy rozwiązania, służące ograniczaniu emisji gazów cieplarnianych do atmosfery. Np. 1. Zwiększenie w bilansie energetycznym i odnawialnych źródeł energii. emisji CO2 do atmosfery. udziału energetyki jądrowej 2. Respektowanie umów międzynarodowych zobowiązujących do zmniejszenia 3. Stosowanie zachęt ekonomicznych dla inwestorów podejmujących działania proekologiczne. Nr zadania Wypełnia Maks. liczba pkt egzaminator! Uzyskana liczba pkt 17. 2 18. 2 19. 1 20. 2 21. 2 10 Egzamin maturalny z geografii Poziom rozszerzony Zadanie 22. (2 pkt) Duże miasta odznaczają się wyższą temperaturą w porównaniu z obszarami podmiejskimi. Zjawisko to nazywane ,,miejską wyspą ciepła" ilustruje na przykładzie Warszawy poniższy rysunek. Izotermy średniej rocznej temperatury powietrza w Warszawie dla lat 1961-1980. a) Podaj dwie przyczyny powstawania ,,miejskiej wyspy ciepła". Np. 1. Emisja ciepła z budynków ogrzewanych zimą oraz wykorzystywanych w miastach środków transportu. 2. Silniejsze nagrzewanie się w ciągu słonecznego dnia betonowych budynków i ulic niż otaczających ich terenów pokrytych roślinnością. b) Konsekwencją ,,miejskiej wyspy ciepła" oraz emisji zanieczyszczeń powietrza jest ukształtowanie się lokalnego klimatu miasta. Skreśl w nawiasach określenia błędne, aby cechy klimatu miasta były prawdziwe. Klimat miasta w porównaniu terenami podmiejskimi odznacza się cechami: - (wyższymi / niższymi) sumami opadów - bryzą miejską, która wieje (od centrum / ku centrum) miasta. Egzamin maturalny z geografii Poziom rozszerzony 11 Zadanie 23. (2 pkt) Na diagramie zaznaczono procentowy udział wyznawców głównych religii na świecie. chrześcijaństwo islam hinduizm pozostałe religie 0 20 40 60 80 100 Udział wyznawców głównych religii na świecie w % Uzupełnij legendę diagramu, wpisując w wyznaczone miejsca nazwy religii, które dobierz z podanych poniżej. hinduizm, islam, judaizm, chrześcijaństwo Zadanie 24. (2 pkt) Jednym z czynników sprzyjających zaludnianiu obszarów Ziemi jest nadmorskie położenie. Na świecie ponad połowa ludności mieszka w pasie 200 km od wybrzeża, który stanowi zaledwie 21% powierzchni zamieszkałych kontynentów. Uzasadnij, podając dwa argumenty, przyczyny dużej koncentracji ludności na wybrzeżach morskich. Np. 1. Występowanie sprzyjających rozwojowi rolnictwa żyznych gleb w deltach rzek uchodzących do mórz. 2. Nadmorskie położenie umożliwia połowy ryb oraz marikulturę, które zwiększają możliwości wyżywienia ludności. Nr zadania Wypełnia Maks. liczba pkt egzaminator! Uzyskana liczba pkt 22. 2 23. 2 24. 2 12 Egzamin maturalny z geografii Poziom rozszerzony Zadanie 25. (2 pkt) Na mapie przedstawiono ludność Polski według województw w 2000 r. oraz prognozę zmian liczby ludności do roku 2030. Przyporządkuj do podanych w tabelach przyczyn zmian liczby ludności po dwa spośród wymienionych województw. dolnośląskie, podkarpackie, świętokrzyskie, podlaskie, małopolskie, warmińsko-mazurskie Województwa o przewidywanym spadku liczby ludności Przyczyna zmniejszania się liczby ludności Upadek tradycyjnych gałęzi przemysłu, niedostateczne tempo inwestycji gospodarczych, ujemny przyrost naturalny, ujemne saldo migracji. o o Województwa dolnośląskie świętokrzyskie Województwa o przewidywanym wzroście liczby ludności Przyczyna wzrostu liczby ludności Duży na tle kraju przyrost naturalny tradycyjnych społeczności wiejskich. o o Województwa małopolskie podkarpackie Egzamin maturalny z geografii Poziom rozszerzony 13 Zadanie 26. (2 pkt) Wykresy przedstawiają strukturę pracujących w gospodarce w wybranych czterech województwach Polski w 2006 roku. Wpisz obok wykresów oznaczonych numerami od 1 do 4 nazwy podanych województw. lubelskie, mazowieckie, warmińsko-mazurskie, wielkopolskie 1. warmińsko- mazurskie 2. wielkopolskie 3. mazowieckie 4. lubelskie Polska 0 20 40 60 Pracujący w % ogółem 80 100 przemysł i budownictwo usługi rolnictwo, łowiectwo i leśnictwo, rybołówstwo, rybactwo Zadanie 27. (2 pkt) Przyporządkuj podanym surowcom mineralnym wybrane obszary ich eksploatacji. 1. Zagłębie Appalaskie, Zagłębie Donieckie, Nizina Chińska A. gaz ziemny B. ropa naftowa C. węgiel kamienny D. węgiel brunatny 2. basen Zatoki Gwinejskiej, basen Jez. Maracaibo, Zatoka Meksykańska 3. Nadrenia, Zagłębie Podmoskiewskie, Sudety 4. Ziemia Arnhema w Australii, Masyw Centralny we Francji, rejon Jez. Huron i Athabaska 5. południowy Ural, Półwysep Jamał, szelf Morza Północnego u wybrzeży Holandii A. 5 B. 2 C. 1 25. 2 26. 2 D. 3 27. 2 Nr zadania Wypełnia Maks. liczba pkt egzaminator! Uzyskana liczba pkt 14 Egzamin maturalny z geografii Poziom rozszerzony Zadanie 28. (2 pkt) Mapa przedstawia rozmieszczenie głównych jednostek tektonicznych Polski. a) Uzupełnij tabelę, wpisując obok każdego z podanych surowców nazwę jednostki tektonicznej, na obszarze której dany surowiec jest eksploatowany. Nazwy jednostek dobierz z podanych. niecka brzeżna, zapadlisko przedkarpackie, monoklina przedsudecka, zapadlisko śląsko-krakowskie b) Podaj numery, którymi jednostki te oznaczono na mapie. Surowiec mineralny Rudy miedzi Siarka Nazwa jednostki tektonicznej Numer jednostki na mapie monoklina przedsudecka zapadlisko przedkarpackie 13 16 Egzamin maturalny z geografii Poziom rozszerzony 15 Zadanie 29. (2 pkt) Tabela przedstawia cechy rolnictwa wybranych krajów świata w latach 2002-2004. Powierzchnia użytków rolnych w ha na 1 mieszkańca Ludność aktywna zawodowo w rolnictwie w % ogółu ludności Zużycie nawozów sztucznych w kg na 1 ha użytków rolnych Kraj Plony pszenicy w dt/ha Grunty orne na 1 ciągnik w ha Australia Chiny Dania Kanada Niemcy Świat 22,7 0,43 0,50 2,18 0,21 0,81 2,2 38,6 1,7 1,1 1,0 21,1 4,0 66,5 161,2 37,7 162,7 28,2 17,0 42,0 71,4 26,2 81,7 29,4 153 154 18,5 62,3 12,5 52,6 a) Na podstawie tabeli podaj przykład kraju, który prowadzi ekstensywną gospodarkę rolną. Kraj: Australia (lub Kanada) b) Przedstaw dwa argumenty potwierdzające ekstensywny typ rolnictwa w wybranym przez Ciebie kraju. Argumenty: Np. 1. Ekstensywny typ rolnictwa potwierdza duża powierzchnia użytków rolnych przypadająca na 1 mieszkańca. 2. Uzyskiwane w rolnictwie ekstensywnym plony pszenicy są niskie - tu wynoszą poniżej średniej wartości plonów na świecie. Nr zadania Wypełnia Maks. liczba pkt egzaminator! Uzyskana liczba pkt 28. 2 29. 2 16 Egzamin maturalny z geografii Poziom rozszerzony Zadanie 30. (2 pkt) Diagram ilustruje strukturę zasiewów zbóż na świecie w latach 1998-2000. 1% żyto Owies 2% Proso 5% Sorgo 6% pozostałe 8% jęczmień 33% pszenica Kukurydza 21% 23% ryż Uzupełnij diagram, wpisując w wyznaczonych miejscach nazwy podanych zbóż. jęczmień, pszenica, ryż, żyto Zadanie 31. (2 pkt) Wymień dwie bariery, na jakie napotyka rozwój rolnictwa ekologicznego w Polsce oraz dwie korzyści, wynikające z rozwoju tego typu rolnictwa. Bariery: Np. 1. Zanieczyszczenie środowiska uniemożliwia produkcję ekologicznej żywności na wielu obszarach. 2. Niedostateczne wykształcenie rolników i brak wiedzy o ekologicznej produkcji w rolnictwie. Korzyści: Np. 1. Rolnictwo ekologiczne zapewnia mniejszą ingerencję człowieka w środowisko przyrodnicze, gdyż ogranicza stosowanie nawozów sztucznych i chemicznych środków ochrony roślin. 2. Rolnictwo ekologiczne dostarcza zdrowszą żywność. Zadanie 32. (2 pkt) Uzupełnij tabelę, wpisując nazwy portów specjalizujących się w przeładunkach wymienionych w tabeli towarów. A. Ustka B. Gdańsk-Port Północny C. Gdynia D. Szczecin-Świnoujście Specjalizacja portów węgiel kamienny, ropa naftowa węgiel kamienny, rudy metali, surowce chemiczne, zboża drobnica, zboża, drewno Port Gdańsk-Port Północny Szczecin-Świnoujście Gdynia Egzamin maturalny z geografii Poziom rozszerzony 17 Zadanie 33. (2 pkt) Organizacje pozarządowe są ważnym partnerem rządów i samorządów terytorialnych w rozwiązywaniu problemów, dotyczących spraw lokalnych i ogólnoświatowych. a) Podaj cechę organizacji pozarządowych, która odróżnia ich działalność od innych organizacji funkcjonujących na świecie. Np. Działalność na rzecz społeczeństwa, nie dla zysku, często oparta na pracy wolontariuszy. b) Podaj dwie nazwy organizacji pozarządowych, wybierając je spośród podanych poniżej. ONZ, Czerwony Krzyż, FAO, Greenpeace, Grupa Wyszehradzka Czerwony Krzyż, Greenpeace Zadanie 34. (2 pkt) Na mapie zaznaczono obszary wybranych współczesnych konfliktów zbrojnych i sporów terytorialnych. Uzupełnij poniższą tabelę, podając nazwy państw, stanowiących strony konfliktów zbrojnych lub sporów terytorialnych oraz litery, którymi oznaczono na mapie obszary ich występowania. Obszar konfliktu lub sporu Kaszmir Kuryle Nazwy krajów stanowiących strony konfliktów lub sporów Litera na mapie Indie / Pakistan Rosja / Japonia Nr zadania Wypełnia Maks. liczba pkt egzaminator! Uzyskana liczba pkt 30. 2 31. 2 32. 2 33. 2 34. 2 B A 18 Egzamin maturalny z geografii Poziom rozszerzony Zadanie 35. (2 pkt) W latach 1960-1970 w miejscowości Asuan wybudowano na Nilu potężną tamę o wysokości 111 metrów, która spiętrza w powstałym zbiorniku retencyjnym 160 mld m3 wody. Inwestycja stała się dużą pomocą dla regionu, ale spowodowała także negatywne skutki zarówno przyrodnicze, jak i gospodarcze, które wystąpiły poniżej tamy w dolinie dolnego Nilu oraz powyżej tamy, na południe od Asuanu. Uzupełnij schemat, wpisując w wolne pola numery, którymi oznaczono skutki, jakie wystąpiły w dolinie Nilu na obszarach zaznaczonych na mapie literami A i B po utworzeniu tamy i sztucznego Zbiornika Nasera. 1. Wzrost ilości akumulowanych aluwiów. 2. Likwidacja niebezpieczeństwa powodzi. 3. Konieczność przesiedlenia ludności w związku z nową inwestycją. 4. Wzrost wilgotności powietrza. 5. Zmniejszenie ilości transportowanych aluwiów. 6. Umożliwienie całorocznego kontrolowania nawadniania. 7. Zasolenie gleb. Nr zadania Wypełnia Maks. liczba pkt egzaminator! Uzyskana liczba pkt 35. 2 Egzamin maturalny z geografii Poziom rozszerzony 19 BRUDNOPIS Komisje Egzaminacyjne - dane teleadresowe Centralna Komisja Egzaminacyjna kod: 00-190miejscowość: Warszawaadres: ul. Józefa Lewartowskiego 6kontakt tel.: (22) 53-66-500fax: (22) 53-66-504e-mail: ckesekr@ Okręgowa Komisja Egzaminacyjna w Gdańsku kod: 80-874miejscowość: Gdańskadres: ul. Na Stoku 49kontakt tel.: (58) 32-05-590fax: (58) 32-05-591e-mail: komisja@ pracy: - 191687916NIP: 583-26-08-016 Okręgowa Komisja Egzaminacyjna w Jaworznie kod: 43-600miejscowość: Jaworznoadres: ul. Mickiewicza 4kontakt tel.: (32) 78-41-601fax: (32) 78-41-608e-mail: sekretariat@ Okręgowa Komisja Egzaminacyjna w Krakowie kod: 31-978miejscowość: Krakówadres: os. Szkolne 37kontakt tel.: (12) 68-32-101fax: (12) 68-32-100e-mail: oke@ Okręgowa Komisja Egzaminacyjna w Łodzi kod: 94-203miejscowość: Łódźadres: ul. Praussa 4kontakt tel.: (42) 63-49-133fax: (42) 63-49-154e-mail: komisja@ Okręgowa Komisja Egzaminacyjna w Łomży kod: 18-400miejscowość: Łomżaadres: ul. Nowa 2kontakt tel.: (86) 21-64-495fax: (86) 473-71-20e-mail: sekretariat@ pracy: 8 - 16 Okręgowa Komisja Egzaminacyjna w Poznaniu kod: 61-655miejscowość: Poznańadres: ul. Gronowa 22kontakt tel.: (61) 85-40-160fax: (61) 85-21-441e-mail: sekretariat@ Okręgowa Komisja Egzaminacyjna w Warszawie kod: 00-844miejscowość: Warszawaadres: ul. Grzybowska 77kontakt tel.: (22) 45-70-335fax: (22) 45-70-345e-mail: info@ Okręgowa Komisja Egzaminacyjna we Wrocławiu kod: 53-533miejscowość: Wrocławadres: ul. Zielińskiego 57kontakt tel.: (71) 78-51-894fax: (71) 78 -51-866e-mail: sekretariat@ pracy: 8-16REGON: 931982940NIP: 895-16-60-154 p3 Polska – krainy geograficzne Opis mapy Skala mapy 1: jest taka sama jak skala mapy podstawowej. Na ramce mapy zostały zaznaczone miejsca przejścia przez nią południków i liczbowa mapy jest umieszczona w lewym dalszym rogu arkusza pod tytułem mapy i powtórzona nad podziałką liniową. Podziałka liniowa znajduje się w prawym dalszym rogu arkusza. Obrazuje ona odległość w terenie wynoszącą sto kilometrów. Skala 1: oznacza, że odległości na mapie zostały zmniejszone dwa miliony razy. Dzięki temu obraz całej Polski, kraju o powierzchni ponad 300 tysięcy km², mieści się na jednym arkuszu mapy atlasowej, łatwym do objęcia zasięgiem rąk. Jest zrozumiałe, że przy takim zmniejszeniu można na mapie pokazać niewiele obiektów. Muszą być one bardzo starannie dobrane, aby jak najlepiej obrazowały temat, którego dotyczy mapa. Nie mogą być też one przedstawione bardzo dokładnie, więc ich kształty są uproszczone albo przedstawione pokazuje rozmieszczenie sześciu rodzajów krain geograficznych na terenie Polski. Czytanie mapy Teczkę z pierwszą częścią Atlasu połóż przed sobą rączką do siebie. Otwórz ją, odkładając skrzydełko do siebie. Wyjmij arkusz legendy mniejszy od pozostałych. Sprawdź w spisie, na skrzydełku teczki, którym numerem oznaczono mapę „Polska – krainy geograficzne”. Nieznacznie wysuń mapy z teczki. Czytaj tytuły umieszczone przy złożeniu map. Znajdź mapę p3 i wyjmij ją z mapę prawidłowo na uprzątniętym wcześniej biurku. Po czym poznasz, czy mapa jest położona prawidłowo? Sprawdź, czy w prawym dalszym rogu arkusza znajduje się wypukły czarny trójkąt. Jeśli tak, to arkusz leży tytuł mapy. Jaka jest skala mapy i co ona oznacza?Przypomnij sobie technikę poruszania palcami po mapie w trakcie sobie, jakie formy terenu już znasz, korzystając z mapy „Polska – ukształtowanie powierzchni”. Przeczytaj uważnie legendę, umieszczoną obok mapy, z lewej strony arkusza. W legendzie i na mapie oznaczono: pobrzeża – gładką fakturą w kolorze zielonym; pojezierza – regularną siecią wypukłych punktów na jasnozielonym tle; niziny środkowopolskie – gładką fakturą w kolorze ciemnozielonym; wyżyny – faktura nieregularnie, gęsto rozrzuconych drobnych punktów wypukłych na żółtym tle; kotliny – gładką fakturą w kolorze zielonym; góry – fakturą wypukłych ukośnych linii na pomarańczowym tle. Przenieś palce na mapę i odszukaj linię brzegową Polski. Obejrzyj obszar przy brzegu morza. Ten pas lądu nazywa się pasem pobrzeży. Oznaczony jest gładką fakturą i kolorem zielonym. Ważne jest, byś dokładnie przesunął palce po całym obszarze pobrzeży. Skrót „p o b” i brajlowskie skróty nazw innych krain umieszczone na mapie objaśnione są przy lewym brzegu przesuniesz palce na południe, znajdziesz kolejny obszar, w kolorze jasnozielonym, zaznaczony fakturą regularnej sieci wypukłych punktów. Zauważ, że obszar ten ciągnie się od zachodniej do wschodniej granicy Polski. Jest to pas pojezierzy. Skróty nazw największych pojezierzy Polski są objaśnione w legendzie, po lewej stronie arkusza. Kiedy dokładnie obejrzysz pas pojezierzy, przesuń palce na południe, ku sobie, aż trafisz znów na gładką fakturę w kolorze ciemnozielonym. Jest to obszar Nizin niziny opisane są skrótami objaśnionymi w legendzie z lewej strony arkusza. Niziny na wschodzie i w centrum obejmują obszar między Wisłą a Bugiem. Odszukaj je. W tym miejscu obszar nizin jest dosyć rozległy. Niziny tworzą również pas ciągnący się z zachodu na wschód. Przesuwaj palce w kierunku zachodnim dokładnie badając fakturę. Zauważ, przesuwając palce dalej na zachód, że obszar tego pasa wyraźnie się dojdziesz do miejsc oznaczonych nazwami Nizina Wielkopolska i Nizina Śląska, odnajdziesz tam również linię rzeki rozdzielającej obie krainy. Jest to Odra. Część obszaru nizin odszukasz też posuwając się wzdłuż Odry. Tam pas nizin wyraźnie rozdziela kolejne krainy geograficzne. W obrębie między Niziną Śląską a granicą państwa w części południowo-zachodniej znajdziesz wyraźną fakturę wypukłych ukośnych linii na pomarańczowym tle. W tym miejscu oznacza ona góry Sudety. Idąc ponownie na wschód trafisz na fakturę nieregularnie rozrzuconych drobnych punktów wypukłych na żółtym tle, oznaczającą wyżyny. W tym obszarze znajdują się trzy krainy należące do form wyżynnych – Wyżyna Śląska, Wyżyna Małopolska i oddzielona linią Wisły Wyżyna Lubelska. Zbadaj teren na południe od wyżyn, przesuwając palce nieznacznie ku sobie. Odnajdziesz wąski pasek gładkiej faktury na zielonym tle. Wyodrębniono w ten sposób pas zapadliska przedkarpackiego, w którym ukształtowała swoje koryto Wisła w swym górnym odcinku. W tym pasie znajduje się też Kotlina pasem zaznaczonym na tej mapie fakturą wypukłych ukośnych linii na pomarańczowym tle jest pas Karpat. Do Polski należy tylko niewielki fragment Karpat teraz spróbuj określić kierunek geograficzny, w jakim rozciągają się odnalezione przez ciebie obszary nizin, wyżyn i gór. Czy rozciągają się one raczej ze wschodu na zachód, czy z północy na południe? Zastanów się i powiedz, czy rzeczywiście można określić ukształtowanie powierzchni w Polsce jako pasowe. Opis treści mapy Oznaczenia tej mapy pozwalają rozróżnić położenie najważniejszych krain geograficznych Polski. Na mapie przedstawiono podział dokonany na podstawie wysokości nad poziomem morza i wysokości względnych, na góry, wyżyny i niziny. W obrębie nizin i gór wyróżniono także bardziej szczegółowy podział, dokonany na podstawie zróżnicowania 300 m została w Polsce umownie przyjęta jako granica między nizinami i nazywamy duże obszary położone w przybliżeniu poniżej 300 m o niewielkich wysokościach względnych – w zasadzie nie przekraczających 100 m. Ponad 90% powierzchni Polski zajmują niziny. Niziny ciągną się przez całą Polskę od Morza Bałtyckiego na północy aż po wyżyny i góry na południu, pasem o szerokości od około 300 do 500 km. Tereny te są na mapie zaznaczone różnymi odcieniami zieleni. Fakturą regularnej sieci wypukłych punktów wyróżniono obszar obrębie nizin wyróżniamy trzy pasy odmiennych krajobrazowo krain geograficznych: pobrzeża, pojezierza i Niziny Środkowopolskie. Niziny przylegające do południowych brzegów Morza Bałtyckiego są nazywane pobrzeżami Bałtyku i ciągną się pasem szerokości od kilku do kilkudziesięciu kilometrów. Przeważająca ich część jest równinna, ale urozmaicają je nieliczne wzniesienia, różne rodzaje wybrzeża morskiego, doliny niewielkich rzek, które nie są zaznaczone na tej mapie, a wpadają bezpośrednio do Morza południe od pobrzeży rozciąga się pas pojezierzy, który dzielimy na trzy krainy: Pojezierze Wielkopolskie, Pojezierze Pomorskie i Pojezierze Mazurskie. Rzeźba pojezierzy charakteryzuje się bezładnie rozrzuconymi pagórkami morenowymi, między którymi rozsiane są liczne jeziora o różnych kształtach, głębokościach i rozmiarach. Wysokości względne na większości obszarów wynoszą 25 do 100 część Polski zajmują Niziny Środkowopolskie obejmujące cztery rozległe krainy: Nizinę Śląską, Nizinę Wielkopolską, Nizinę Mazowiecką i Nizinę Podlaską. Rzeźba tej części Polski jest mało urozmaicona, przeważają wysokości względne do 40 m, tylko na niewielkich obszarach przekraczające 80 m. Ważną cechą ukształtowania powierzchni Nizin Środkowopolskich są formy wklęsłe, rozcinające ten obszar w postaci szerokich na kilka do kilkunastu kilometrów pradolin, ze stromymi zboczami i głębokościami od 5 do 20 m. Nad pradolinami wznoszą się wysoczyzny o równinnym południe od nizin, między rzeką Odrą na zachodzie i Bugiem na wschodzie leżą wyżyny. Wyżyny w Polsce są obszarami położonymi na wysokości od około 300 do 500 m i odznaczają się wysokościami względnymi dochodzącymi do 300 tej mapie są oznaczone kolorem żółtym i fakturą nieregularnie rozrzuconych drobnych punktów wypukłych. Wśród nich wyróżniamy: Wyżynę Śląską, z najwyższym szczytem Górą Świętej Anny, o wysokości 400 m który nie jest zaznaczony na mapie; Wyżynę Małopolską, której część stanowią Góry Świętokrzyskie z najwyższym szczytem Łysicą, o wysokości 612 m który nie jest zaznaczony na mapie; Wyżynę Lubelską z kopulastymi wzniesieniami sięgającymi wysokości 180–300 m Góry różnią się od wyżyn znacznie bardziej urozmaiconą rzeźbą, uwarunkowaną ich złożoną budową geologiczną. Góry i kotliny podgórskie są pod względem geologicznym w podobnym wieku, ale różnią się krajobrazami. Kotliny podgórskie leżą w obniżeniu między wyżynami i górami, są położone na wysokości około 200 m i mają krajobraz równinny. Natomiast góry leżą powyżej 300 m i ich wysokości względne przekraczają 300 południowo-zachodniej części Polski leżą Sudety. Najwyższymi pasmami tych gór biegnie granica Polski z najwyższe góry Polski, leżące na południu naszego kraju, mają najbardziej urozmaiconą rzeźbę. W Polsce znajduje się tylko niewielka część 1300-kilometrowego łańcucha tych gór, ciągnącego się wielkim łukiem daleko na południe zakończeniu czytania złóż mapę i uważnie włóż do teczki. Pliki do pobrania: Pliki audio: p03_A_Opis p03_B_Czytanie p03_C_Opis tresci

na mapie przedstawiono fragment karpat